Herdenking van Enver Şimşek en de slachtoffers van de NSU

Zum Gedenken an Enver Şimşek und die Opfer des NSU versammelten sich in Jena Winzerla ca. 60 Menschen.

© Stadt Jena

Ter gelegenheid van de herdenking van Enver Şimşek en de slachtoffers van de nationaalsocialistische ondergrondse vond op 11 september 2024 plaats op het Enver-Şimşek plein in Jena Winzerla op 11 september 2024, die werd bijgewoond door ongeveer 60 mensen, waaronder schoolkinderen.

Bijgevoegd vindt u de toespraak van de burgemeester (het gesproken woord voert de boventoon):

"11 dagen geleden vonden de deelstaatverkiezingen plaats in Thüringen. De gevreesde en helaas verwachte uitslag is uitgekomen. De AfD is niet alleen de sterkste parlementaire fractie geworden, maar is er ook in geslaagd om meer dan een derde van de zetels en daarmee de blokkerende minderheid te veroveren. Niemand kan nog voorspellen hoe de deelstaat Thüringen de komende vijf jaar zal worden bestuurd.

Het valt te vrezen dat het net zo ingewikkeld zal zijn als in de afgelopen vijf jaar, maar nu met een nog grotere invloed van de AfD bij alle beslissingen waarvoor een meerderheid van tweederde van het deelstaatparlement nodig is.

Tijdens een evenement dat in 2017 werd georganiseerd door de AfD-jongerenorganisatie "Junge Alternative", riep Björn Höcke op tot "een 180-graden ommekeer in het herdenkingsbeleid". Hij verwees naar het Holocaustmonument in Berlijn en beschuldigde de Duitsers ervan dat ze "een monument van schaamte in het hart van hun hoofdstad hebben geplant".

Het bagatelliseren van de misdaden van de nazi-dictatuur door middel van historisch revisionisme, de politiek gemotiveerde herinterpretatie van de geschiedenis, door AfD-functionarissen maakt deel uit van het dagelijkse programma van de partij. Ik denk dat ik gelijk heb als ik aanneem dat deze herdenking hier op deze plek in deze stad niet meer zou bestaan als de AfD het voor het zeggen had.

Gezien de verkiezingsuitslag in Thüringen is de vraag in wat voor samenleving we willen leven belangrijker dan ooit. Door welke waarden laten we ons leiden? Wat motiveert ons? Waar willen we ons ontwikkelen?

Wij - dat is ongeveer een derde van de Thüringers die op de AfD hebben gestemd, die als extreemrechts wordt geclassificeerd, en 16,2 procent in Jena.

Wat beweegt hen om te stemmen op een partij die wordt gecategoriseerd als extreemrechts en die, afgezien van een antimigrantenbeleid, vrijwel niets te bieden heeft in termen van haar programma om de huidige uitdagingen op te lossen? Wat drijft hen om te stemmen op een man die openlijk concepten van Nieuw Rechts voorstaat, die streeft naar een alliantie van ultranationalistische groeperingen met als doel Duitsland en Europa etnisch te homogeniseren?

Het gaat er niet om dat dit land enorme problemen heeft met betrekking tot het migratie- en integratiebeleid, waar het federale beleid geleidelijk op reageert. Het gaat er ook niet om het individuele asielrecht als zodanig in twijfel te trekken, dat Duitsland gebonden is aan Europese verdragen die het moet naleven en waarvan het de uitvoering moet eisen.

Het gaat mij er veeleer om hoe wij willen samenleven als samenleving die al vele decennia wordt gekenmerkt door migratie en die aanzienlijke voordelen, met name economische voordelen, heeft gehaald uit de immigratie van mensen.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de huidige debatten over het tekort aan geschoolde arbeidskrachten de immigratie van mensen steeds weer als een van de belangrijkste oplossingen wordt gezien.

Voor mij gaat het erom welke waarden we prioriteit willen geven aan onze samenleving en ons samenleven. Het gaat mij in de eerste plaats om de waardigheid van elk individu.

Nog maar een paar dagen geleden liep het omvangrijke tentoonstellingsproject "Würdemenschen" van de Berlijnse kunstenaar Jörg Amonat, dat werd gemaakt ter gelegenheid van de 75e verjaardag van de Basiswet en hier in Jena op veel plaatsen werd getoond, ten einde.

De perspectieven op menselijke waardigheid die werden samengebracht zijn net zo divers als onze samenleving. Wat ze gemeen hebben is dat de menselijke waardigheid, zoals geschreven in de basiswet, onschendbaar zou moeten zijn.

De menselijke waardigheid is echter kwetsbaar. Willen we dat? Nee, dat willen we niet. Daarom strijden wij die hier bijeen zijn voor onze pluralistische, kosmopolitische en democratische samenleving, voor een kosmopolitisch Thüringen.

Ik zal me hiervoor blijven inzetten, we zullen blijven samenwerken, vooral met het oog op de Thüringer verkiezingsuitslag van eergisteren zondag.

Ik ben dankbaar dat u ook dit jaar weer bent samengekomen om de slachtoffers van de Nationaal Socialistische Ondergrondse, de NSU, te herdenken.

De herinnering aan de slachtoffers van de NSU en de herwaardering van de gebeurtenissen, hoe de moorden tot stand zijn gekomen en waarom het latere onderzoek naar en de vervolging van de daders zo gebrekkig was, dreigt naar de achtergrond te verdwijnen.

Toch is in het reine komen met het verleden belangrijk om een heldere kijk te krijgen en te houden op de ontwikkelingen en omstandigheden in ons land, zelfs in deze moeilijke tijden.

Het plein hier is vernoemd naar Enver-Şimşek-Platz, de man die als eerste slachtoffer van de NSU moordenaars overleed. Omdat een naam, een specifiek persoon, een persoonlijk lot ons in staat stelt om beter te begrijpen en ons in te leven in wat er toen gebeurde. Enver Şimşek werd vermoord in Neurenberg op 11 september 2000, vandaag 24 jaar geleden.

De plaatselijke gedenkplaat en de naamgeving van het plein staan echter voor alle tien vermoorde mensen, negen met een migrantenachtergrond en de politieagente Michele Kiesewetter.

Wanneer we hier vandaag samenkomen, herdenken we alle slachtoffers van de NSU. Na Enver Şimşek gingen de moorden door.

• In 2001 werden Abdurrahim Özüdoğru, Süleyman Taşköprü en Habil Kılıҫ vermoord,
• In 2004, 20 jaar geleden, werd Mehmet Turgut gedood door drie schoten afgevuurd door de NSU moordenaars.

Hij was nog geen 25 jaar oud, van Koerdische afkomst en was een paar weken voor zijn dood naar Rostock verhuisd. Hier werkte hij in een kebab snackbar in Rostock-Toitenwinkel, waar hij ook werd vermoord.

De commissie die de moord in de daaropvolgende maanden onderzocht, kondigde al een week na de moord in een persbericht aan: "Een xenofobe achtergrond kan op dit moment worden uitgesloten". De eigenaar van de snackbar meldde later dat hij door de onderzoekers als verdachte was behandeld. Pas nadat de NSU zichzelf ontmaskerde, moesten de autoriteiten het racistische motief voor de moord toegeven.

Deze gedenkplaat is ook ter ere van

• İsmail Yaşar en Theodoros Boulgarides, vermoord in 2005 en
• Mehmet Kubaşık en Halit Yozgat, vermoord in 2006.
• Een jaar later, op 25 april 2007, werd politieagente Michèle Kiesewetter doodgeschoten.

Geen van hen was ergens schuldig aan. Zij, ik heb het nu over de migrantenslachtoffers, waren jaren geleden naar Duitsland geëmigreerd, waren hierheen gekomen om een beter leven voor zichzelf op te bouwen. De meesten van hen waren zelfstandigen, met alle speciale uitdagingen van dien. Velen hadden al een gezin gesticht en kinderen gekregen. Moeders en vaders verloren hun zonen, vrouwen hun echtgenoten, kinderen hun vaders.

Alsof dat nog niet erg genoeg was, moesten de nabestaanden ook nog de verdenking afweren dat de moorden te wijten waren aan betrokkenheid bij de georganiseerde misdaad, de rosse buurt of drugshandel.

Deze beschuldigingen kwamen heel vaak van de staat, terwijl aanwijzingen dat de misdrijven een xenofobe, extreemrechtse achtergrond zouden kunnen hebben niet of nauwelijks werden onderzocht.

Het leed dat de families is aangedaan, is nauwelijks te bevatten.

Daarom is het des te belangrijker dat we als samenleving in het reine komen met dit falen, het zelfkritisch evalueren en om vergeving vragen.

Zes jaar geleden eindigde het strafproces tegen de nog levende daders met een schuldigverklaring en in sommige gevallen lange gevangenisstraffen. Het is belangrijk om te blijven herdenken wat er daarna is gebeurd, om de slachtoffers en het leed dat hun familieleden is aangedaan te herdenken, inclusief de manier waarop de staatsautoriteiten met de moorden zijn omgegaan.

Veel te lang hebt u de mogelijkheid van een extreemrechtse achtergrond bij de moord op de tien mensen niet serieus genoeg onderzocht, zoals nodig en in sommige gevallen voor de hand liggend zou zijn geweest.

We moeten de gebeurtenissen van toen, de moorden en het daaropvolgende verzuim om de misdrijven te onderzoeken en te verwerken, vandaag en in de toekomst in gedachten en in het reine houden, zodat wat er is gebeurd niet nog eens gebeurt.

Ik wil niet speculeren over hoe regeringen, overheden, autoriteiten en rechtbanken die doordrongen zijn van rechtspopulisten zouden omgaan met incidenten zoals die zijn beschreven. De anti-migrantenretoriek doet echter ernstig vrezen dat er met twee maten wordt gemeten als het gaat om de waardigheid van het individu.

Alleen al het falen van de autoriteiten na de moorden in de eerste 10 jaar van deze eeuw suggereert dat veel actoren in de rechtsstaat hier rechtsblind waren. Waarom heeft u zo gehandeld?

Om van het verleden te leren en een herhaling van de verschrikkelijke gebeurtenissen te voorkomen, moeten we ons in Jena ook blijven bezighouden met de vraag hoe de nationaalsocialistische ondergrondse zich hier heeft kunnen ontwikkelen.

Het herdenken van de slachtoffers kan op veel verschillende manieren en is belangrijk om het heden en de toekomst in de gaten te houden.

Het NSU herdenkingsjaar 2021 was een belangrijk begin. In Jena moeten we blijven werken aan de wetenschappelijke herwaardering en communicatie van de geschiedenis van de NSU en haar slachtoffers. We moeten het verhaal van Enver Şimşek en de andere slachtoffers van de NSU blijven vertellen en zowel jonge als oudere mensen laten zien waar extreme en onmenselijke ideologieën toe leiden.

Met dit doel voor ogen is de Rosenthal Beurs voor Schone Kunsten heringesteld als een beurs voor politieke educatie en zal gebruikt worden voor academisch onderzoek naar de tijd en de omgeving waarin de NSU in Jena kon ontstaan. De resultaten van dit werk zullen vertaald worden in een educatief concept dat gebruikt kan worden in de scholen van Jena.

Onze lokale focus moet blijven liggen op het duidelijk tegengaan van een klimaat van xenofobie. Als stedelijke samenleving moeten we werken aan een verdere verbetering van de algemene sfeer voor mensen met een migrantenachtergrond in het dagelijks leven.

Het zijn vaak kleine projecten en tekenen van menselijkheid en burgerlijke moed die duidelijk maken dat mensen met een migrantenachtergrond bij ons horen en dat we niet zullen toestaan dat deze sociale consensus wordt vernietigd.

Dit betekent ook dat we als stad zichtbare signalen moeten afgeven dat we een klimaat van angst, intimidatie en geweld in onze stad niet tolereren.

Daarmee bedoel ik publiekelijk zichtbare signalen, zoals onze betrokkenheid bij de alliantie "Weltoffenes Thüringen", maar ook niet-openbare bijeenkomsten en gesprekken met de getroffenen, met de slachtoffers, zodat ze weten dat ze er niet alleen voor staan en tot wie ze zich kunnen wenden als dat nodig is.

We moeten allemaal stelling nemen tegen deze en alle andere extreemrechtse en misantropische daden!

De naamgeving van het plein Enver-Şimşek-Platz hier vier jaar geleden was een belangrijk en erkend teken dat zal blijven bestaan. Het voortdurende eerlijke onderzoek naar de NSU-kwestie is een manier om hopelijk open wonden uit het verleden te helen en mensen bewust te maken van de noodzaak om waakzaam te zijn in het heden.

We willen de herinnering in het bewustzijn van de stad bewaren en onze eigen verantwoordelijkheid nemen om met het verleden in het reine te komen.

Gezien de druk op onze samenleving is het van cruciaal belang dat de democratische grondwet van ons land, de mensen- en burgerrechten en de waardigheid van elk individu behouden blijven.

We willen dat mensen van allochtone afkomst zich veilig voelen in Jena, zich op hun gemak voelen en een thuis vinden, ook al is het maar een tijdelijk thuis.

Dit geldt evenzeer voor mensen die al lange tijd bij ons wonen, die naar Jena zijn gekomen om familie- of beroepsredenen of die asiel hebben gekregen of aangevraagd. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor vluchtelingen uit Oekraïne.

Ik ben blij dat de strijd voor ons menselijk samenleven gesteund wordt door de hele stedelijke samenleving van Jena. De inzet van de burgerinitiatieven is daarbij essentieel, want zij hebben een beslissende bijdrage geleverd aan de voortgang van ons interne debat in de stad. In deze geest zullen we constructief blijven samenwerken.

Laten we nu een krans leggen ter nagedachtenis aan Enver Şimşek en alle andere slachtoffers van de NSU.