10 dagen - 10 landen. 19 Stadium: Dubica
10 dagen(+1) - 10 landen.
Een reis door Oost-Europa
Etappe 19: Edina & Edita
Het is een bezoek aan vrienden van een goede vriend, wat veel voor me betekent en me dichter bij de plaatselijke bevolking brengt. Het contact werd gelegd door Christian Stadali, voormalig redacteur van Antenne Thüringen. In de jaren negentig studeerde Christian in Trier en kwam onverwacht in contact met mensen die naar Duitsland waren gevlucht voor de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië. Hij raakte betrokken bij het helpen van de vluchtelingen en werd een vriend van velen. Dit was ook het geval voor Edina en Editha uit Dubica in Noord-Bosnië, die in 1993 naar Duitsland kwamen en zes jaar later naar huis terugkeerden.
Als ik Edina en Edita in het centrum van Dubica ontmoet, ben ik nog onder de indruk van Srebrenica. Editha grijpt dit meteen aan om te "klagen" dat we niet genoeg kijken naar de positieve ontwikkelingen in het land. Ze vertelt me dat de Bosnische zoon van een vriendin onlangs een muziekschool heeft geopend in Srebrenica, waar kinderen uit alle delen van de bevolking samen muziek komen maken en op reis gaan naar het buitenland.
Tijdens onze wandeling door de stad vertellen ze allebei veel van zulke verhalen, en ze lachen heel vaak. Zij ook, want het is besmettelijk. En het is waarschijnlijk dit optimisme dat nodig is om hier terug te keren en het martelaarschap dat zij beiden moesten ondergaan achter zich te laten. Hun vluchtverhalen gaan immers (zoals zoveel andere) over het aanvankelijke ongeloof dat de oorlog tot hen kon komen - totdat de plaatselijke brug naar Kroatië werd opgeblazen. Ze gaan over de strijd om hun vaderland te verlaten en de angst in overvolle bussen waar soldaten de juwelen van mensen stelen. En ze gaan over een lange odyssee die hen naar Duitsland bracht, waar ze niet alleen mensen ontmoetten die wilden helpen.
In 1996, drie jaar voor hun terugkeer naar huis, reisden Edina en Edita, samen met Christian en andere familieleden, voor het eerst weer naar Bosnië, waar zij onder andere het volledig verwoeste Sarajevo bezochten. Ze documenteerden hun wandeling door de stad op video. Het kan online worden bekeken(https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=Hbh_lYOOLOg). Op dat moment wilden Editha en Christian een omweg naar Dubica, dat beschermd wordt door soldaten van de Blauwe Helm, niet missen - tegen alle waarschuwingen van hun medereizigers in. Ze raakten voorbij de slagbomen in de stad bij het huis van de buurman - een Servo-Kroatische leraar. Haar eigen huis werd bewoond door Serviërs en was niet toegankelijk. Kort voordat ze in 1999 eindelijk naar huis terugkeerden, hebben ze alles van waarde uit het gebouw gesloopt en nog meer vernield. Vandaag is er niets meer van over. Het is een prachtig huis waar ik de ouders ontmoet, en met een tuin en terras waar we samen lunchen.
Op de vraag of zij gelukkig zijn met de beslissing om naar huis terug te keren, antwoorden zij beiden volmondig bevestigend. Het leven als Bosniërs in Dubica is zeker niet gemakkelijk. De drie herbouwde moskeeën zijn voortdurend het doelwit van aanvallen, overal zien we tekenen van nationalisten op huismuren en ook worden hier en daar beledigingen geuit. Maar dat is allemaal de moeite waard om in het thuisland te kunnen leven. In ieder geval - zo verzekert Edita ons meermaals - zijn de meeste mensen hier vriendelijk voor alle bevolkingsgroepen. Mensen vieren samen feest, orthodoxen trouwen met moslims en bijna niemand is een vijand van anderen. Dit was ook het geval voor de oorlog; en zelfs tijdens de oorlog werden de contacten met Servische vrienden niet verbroken. Vandaag is Edita peettante van de kinderen van een Servische vriendin, net zoals ze peettante is van een van haar eigen kinderen. "Volkomen normaal!" Ze zegt nogmaals hardop lachend. Haar blik wordt pas serieus als het onderwerp politiek ter sprake komt, als ze het heeft over de tegenstellingen in de Federatie van Bosnië en Herzegovina en de Republiek Srpska, en de pogingen om de Bosnische identiteit te onderdrukken door de kinderen op school alleen in het Servisch te onderwijzen. De wens van beide zusters is dat hun land verenigd wordt en dat alle delen van de bevolking gelijke rechten en kansen krijgen. Op dit moment lijken ze daar ver van verwijderd.
Na een heel gezellige middag nemen we hartelijk afscheid van elkaar. En we spreken af elkaar weer te ontmoeten - mogelijk in het Jena Future Centre, dat ook een ontmoetingsplaats zou moeten zijn voor mensen als Editha en Edina. Hun geschiedenis is immers nauw verweven met de Duitse en Europese transformatie na 1990 - terwijl beiden als vluchtelingen naar Duitsland kwamen, gingen Duitse blauwhelmsoldaten naar Bosnië, waar zij elk deel uitmaakten van de processen.
PS: Helaas moest Čima, die we ook in Dubica wilden ontmoeten, op korte termijn afzeggen. Zij is actief in de vereniging Vredespaden (putevi mira), steunt Bosniërs die naar huis terugkeren en organiseert gezamenlijke verzoeningsprojecten - vooral voor jongeren en hoogbejaarden. Het werk werpt zijn vruchten af en is het steunen waard! Meer informatie is te vinden op de website: https://tinyurl.com/7bxmrvnb
Tekst en foto's: Christian Faludi
Over de achtergrond van de reis:
https://rathaus.jena.de/de/von-jena-aus-10-laender-10-tagen
